Początki szkoły w Tereszpolu-Zaorendzie, należącej do Obwodu Szkolnego Zamość w Królestwie Polskim, sięgają czasów zaboru rosyjskiego, tj. przełomu wieków XIX i XX. Według relacji najstarszych (nielicznych) żyjących mieszkańców wioski, lekcje odbywały się w języku rosyjskim. Prowadzili je Rosjanie wyznania prawosławnego i Polacy wyznania grekokatolickiego. Ze wspomnień tychże wiadomo, że za rozmowę w języku polskim dzieci były bite w rękę kijem lub cienkim pręcikiem. Przy głównej alei wiodącej na tereszpolski cmentarz, znajdują się nagrobki ówczesnych nauczycieli. Częściowo zniszczone, postawione w dowód wdzięczności i uznania, z nazwiskami nauczycieli naszych praojców wznoszą się do dzisiaj. Jednym z nauczycieli był narodnyj uczitiel - Nikołaj Andrjejewicz Łukasiuk zmarły w wieku 68 lat w 1906 r. i narodniaja uczitelka - Olena Iwanowna Senczik zmarła w wieku 33 lat w 1911 r. Trzecia mogiła to grobek dziecka uczitelia Łukasiuka.

Nagrobki „narodnych uczitieli” na miejscowym cmentarzu.

Zajęcia wówczas odbywały się w małej, jednoklasowej, drewnianej, przycerkiewnej szkółce wybudowanej w 1903 r.- znanej potem jako szkoła ,,za kościołem” oraz w izbach miejscowych gospodarzy: Jana Ogona, Kurysa, Piotra Pawluka, Jana Skóry, Kapuśniaka. Według najstarszych zachowanych katalogów klasowych roku szkolnego 1916/1917 w Tereszpolu - Zaorendzie były dwie klasy a w każdej I i II stopień. Do kl. I uczęszczało 116 dzieci, zaś do kl. II 61. Uczniowie ci urodzeni byli między 1903 a 1906 rokiem. Oceniano ich wówczas:

• za postępy w nauce oceną bdb, db, dst, mrn, ndst,
• za zachowanie oceną chwalebną, zadowalającą, odpowiednią, mniej odpowiednią, nieodpowiednią,
• za pilność,
• za porządek zewnętrzny.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. w Tereszpolu-Zaorendzie była szkoła trzyklasowa. Wielu uczniów dwukrotnie a nawet i trzykrotnie powtarzało tę samą klasę.

Z kroniki szkolnej i relacji ustnych wiemy, że w 1927 r. kierownikiem szkoły był Piotr Kusyk. Uczono dalej w starej szkole i u miejscowych gospodarzy. W tym czasie nauczycielami byli: Maria Grodzicka, Maria Kusykowa, Piotr Kusyk, Paulina Turkówna i p. Galińska.
W 1938 r. Piotr Kusyk przeszedł na emeryturę a kierownikiem szkoły został Tadeusz Zielonka, który wkrótce wyjechał. Kierownictwo w szkole objął Franciszek Łętowski.

Stara szkoła za kościołem ( budynek już nie istnieje)

W powyższym składzie pracowano przed wojną i z małymi przerwami przez całą okupację niemiecką.

W 1938 r. rozpoczęto budowę nowej szkoły ,,za torami”, lecz z powodu wybuchu II wojny światowej jej nie ukończono.

Po wyzwoleniu wieś opuścił Franciszek Łętowski a kierownikiem szkoły został Leopold Dudek – Orlę Lwowskie, który zajął się odbudową, dobudową i wykończeniem nowej szkoły. Naukę w nowym budynku rozpoczęto w 1946 roku, sytuacja lokalowa znacznie się poprawiła, do tereszpolskiej szkoły przybyły dzieci z jednoklasowych szkółek w Hedwiżynie, Bukownicy, Szozdach i ze szkoły w Lipowcu. Klasy wówczas liczyły po 50 osób i więcej; i tak np. w roku szk.1949/50 liczba uczniów wynosiła 461, rozmieszczonych w 13 oddziałach z najwyższą klasą VII. Nauczycielami wtedy byli: Zofia Sobieszczańska, Roman Zych, Stanisław Turczyn, Tadeusz Marzec, Weronika Marzec, Aleksander Dąbrowski, Maria Grodzicka, Halina Miklińska, Janina Kusiak, Stanisław Kimak.

Stara szkoła przy torach.

Ze wspomnień mieszkańców wynika, że kierownik Leopold Dudek był dobrym organizatorem życia szkolnego, potrafił uporać się z problemami lokalowymi i osiągać wysokie wyniki nauczania i dyscypliny. Mimo choroby i wynikłego z niej kalectwa nie rezygnował z pracy zawodowej (miał amputowaną powyżej kolana nogę i poruszał się na wózku inwalidzkim).

Po jego śmierci w 1968 r. kierownictwo przejął Antoni Tatar, pracujący już w tej szkole od 1962 r. Założył on zespół muzyczny liczący około 50 osób i 3 - głosowy chór szkolny. Jeszcze przed objęciem kierownictwa uczył dzieci i młodzież gry na skrzypcach, mandolinie, trąbce, wiolonczeli i perkusji.

Zespół muzyczny założony przez Antoniego Tatara

W roku szkolnym 1969/1970 było w szkole 359 uczniów, wtedy to powstały liczne - po 40 uczniów - równoległe klasy VIIIa i b.

W roku szkolnym 1974/75 po raz pierwszy została powołana klasa przedszkolna, prowadzona przez panią Jadwigę Maciąg, funkcjonował również punkt filialny w Bukownicy mieszczący się w prywatnych domach, liczący 19 dzieci.

Rok szkolny 1974/75 - raport przed lekcjami.

W latach 70. szkoła coraz częściej włączała się do imprez środowiskowych, występował zespół muzyczny, chór szkolny, koło recytatorskie prowadzone przez panią Danutę Pawluk. W tym też czasie zuchy, harcerze, uczniowie klas starszych często pracowali przy wykopkach, zbiorze dzikiej róży w Spółdzielni Kółek Rolniczych oraz zalesianiu ugorów i nieużytków państwowych.

W 1976 r. gmina Tereszpol została przyłączona do gminy Zwierzyniec. Szkoły z jej terenu weszły w skład Zbiorczej Szkoły Gminnej w Zwierzyńcu. W związku z tym szkoła przejęła 3 sale w budynku byłego Urzędu Gminy. Zajęcia odbywały się zatem: w szkole, w dwóch salkach starej szkoły za kościołem oraz w trzech salach w budynku Urzędu Gminy. Uczyło się wtedy 290 uczniów.

W 1979 r. na emeryturę odszedł dyrektor Antoni Tatar, na to stanowisko została powołana pani Henryka Grzywna. Rok szkolny 1979/1980 rozpoczął się w wyjątkowo trudnych warunkach, gdyż rozpoczęto budowę toru Linii Hutniczo - Siarkowej Hrubieszów - Katowice. Tor przebiegał przez plac szkolny i oddzielał od siebie dwa szkolne budynki. Na boisku stały ogromne spychacze i koparki, jeździły samochody ciężarowe, cały plac był skopany i zryty, strzaskany był chodnik do szkoły, zerwana siatka ogradzająca budynek. Budowa wiaduktu bardzo utrudniała pracę w odciętych od siebie budynkach szkolnych. W związku z tym, że przylegały one bezpośrednio do toru kolejowego, Ministerstwo Komunikacji podjęło decyzję o budowie nowej szkoły. Plac pod budowę wyznaczono na środku wsi. Powołano inwestora, wykonawcę -Przedsiębiorstwo Budowlane Robót Drogowych Tomaszów, projektanta, kierownictwo budowlane przejął Jerzy Trąd a inspektorat nadzoru - Władysław Głowacki.

W sprawę budowy nowej szkoły angażowali się rodzice, nauczyciele, Komitet Rodzicielski na czele ze Stanisławem Radawcem, Anielą Pieczykolan, Tadeuszem Lewandowskim. Byli oni w stałym kontakcie z inwestorem, wykonawcą, biurem projektowym, wojewodą zamojskim, często wyjeżdżali do Tomaszowa, Zamościa, Lublina. Mieszkańców niepokoiło odkładanie robót, przesuwanie terminów, brak funduszy. W sierpniu 1981 r. doprowadzono wodę na plac budowy a 14 września przyjechały pierwsze samochody z potrzebnymi materiałami. Kilka dni później koparka rozpoczęła prace przy wykopie fundamentów.

16 października 1981 r. o godzinie 12.00 w obecności uczniów, nauczycieli, rodziców i władz wmurowany został akt erekcyjny - w prawym rogu budynku administracyjno- gospodarczego od strony wschodniej.

W styczniu 1982 r. wszystkich sparaliżowała wiadomość, że ze względu na brak funduszy budowa szkoły zostaje wstrzymana na okres 4-5 lat. Natychmiastowa interwencja i niezmordowanie pana Radawca i innych rodziców, wizyta w Kuratorium Oświaty i Wychowania, w LHS przyniosła oczekiwane rezultaty - budowa znów ruszyła pełną parą. Starsi uczniowie pod opieką wychowawców zobowiązani byli do przepracowania 10 godzin przy budowie, podobnie rodzice i mieszkańcy wsi zobowiązali się przepracować 1 dzień.

W międzyczasie sytuacja bazowa starej szkoły uległa pogorszeniu, gdyż reaktywowano gminę w Tereszpolu i należało opuścić zajmowany dotąd budynek. Nauka musiała odbywać się na dwie zmiany.

W pamięci uczniów, nauczycieli i rodziców zapisał się przykry wypadek srogiej zimy 1981 roku. Dzieci nieopodal szkoły znalazły wygłodniałą, przemarzniętą sarenkę ze złamaną nogą. Natychmiast otoczyły ją opieką - dokarmiały ją, dotykały, głaskały. Wkrótce okazało się, że zwierzątko było chore na wściekliznę - pięćdziesięcioro dzieci i pięcioro nauczycieli musiało przyjąć szczepionkę.

Po trzech latach budowy przystąpiono w nowo otwartym budynku do inauguracji roku szkolnego 1984/1985. Progi szkoły przekroczyły też dzieci z Lipowca, które do tej pory dojeżdżały do szkoły w Tereszpolu-Kukiełkach. W niedługim czasie dołączyli również uczniowie z Hedwiżyna. Dotychczasowy dyrektor, pani Henryka Grzywna, na własną prośbę zrezygnowała ze stanowiska. Nowym dyrektorem został pan Adam Olszta, a po roku jego funkcję przejęła pani Marianna Monastyrska, zaś zastępcą została pani Sabina Zdzioch.

O nowej szkole w Tereszpolu-Zaorendzie stało się głośno. Ze względu na nowoczesny budynek, ładne klasopracownie, wyposażenie - odbywały się tutaj konferencje metodyczne nauczycieli z naszego regionu, obozy letnie z udziałem miejscowych dzieci i pionierów z Ukrainy i byłej NRD, spotkania z oficerami Ludowego Wojska Polskiego, z redaktorami gazet, z pisarzem Jerzym Markiewiczem i inne imprezy. Dobre warunki lokalowe, wyposażenie szkoły oraz odpowiednio przygotowana kadra pedagogiczna przyczyniły się do sukcesów odnoszonych przez naszych uczniów w konkursach przedmiotowych, olimpiadach, turniejach sportowych na szczeblu nie tylko powiatowym, ale również wojewódzkim i centralnym. W roku 1991 dyrektorem szkoły została pani Sabina Zdzioch, wicedyrektorem pani Małgorzata Olszta a następnie pani Bożena Mazur. W 1994 r. dyrektorem szkoły została pani Teresa Runo.

W 1996 r. przedszkole i szkołę podstawową połączono w Zespół Szkół Samorządowych z dyrektorem panią Teresą Runo i wicedyrektorem panią Marianną Kołodziej. 1 września 1999 r. w związku z przeprowadzoną reformą oświaty powołano 3-letnie gimnazjum, do którego przybyli uczniowie ze szkół w Lipowcu, w Tereszpolu-Kukiełkach. Dyrektorem Zespołu Szkół została pani Danuta Mazur, wicedyrektorem pani Irena Gromadzka, a pani Teresa Runo - dyrektorem gimnazjum. W roku szkolnym 2001/2002 obowiązki dyrektora gimnazjum pełnił pan Ryszard Skrzypa. Po 2 latach uczniowie z Tereszpola–Kukiełek odeszli do powstałego tam gimnazjum, a miejscowe gimnazjum włączono do Zespołu Szkół Samorządowych. Dyrektorem Zespołu pozostała pani Danuta Mazur, a wicedyrektorem pani Irena Gromadzka, którą w roku 2009 zastąpiła pani Ewa Brodziak. W roku szkolnym 2012/2013 do Zespołu Szkół dołączono jako szkołę filialną dotychczasową Szkołę Podstawową w Lipowcu. Do 31 sierpnia 2017 roku Zespół Szkół składał się z: przedszkola, szkoły podstawowej, gimnazjum i filii.

1 września 2017 roku reforma oświaty zlikwidowała gimnazja i przywróciła 8-klasowe szkoły podstawowe. Wówczas z Zespołu wyłączono gimnazjum.

Historia szkoły w Tereszpolu jest bogata i burzliwa podobnie jak historia Polski. W jej budynkach – „za kościołem”, „za torami” i tu, gdzie jesteśmy obecnie, kształtowano umysły i charaktery wielu pokoleń. Naszymi uczniami byli m.in.:
Księża:

• Ks. profesor Tadeusz Guz Ksiądz katolicki, filozof, teolog, doktor habilitowany nauk humanistycznych, nauczyciel akademicki, profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
• Ks. Adam Lewandowski Kanonik gremialny Kapituły Lubelskiej, sekretarz Archidiecezjalnej Rady ds. Konserwacji Zabytków, przewodniczący Archidiecezjalnej Komisji ds. Dóbr Kultury, proboszcz Archikatedry w Lublinie
• Ks. profesor Mirosław Sitarz ksiądz katolicki, prawnik, kanonista, profesor nadzwyczajny Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II
• Ks. Józef Pieczykolan (+) misjonarz, przez kilka lat pracował na misjach w Ghanie (Afryka)
• Ks. Jacek Borowiec
• Ks. Zygmunt Jagiełło
• Ks. Franciszek Pieczykolan
• Ks. Stanisław Kiesz i ks. Jan Kiesz – bracia
• Ks. Jan Skóra

Siostry zakonne:

• s. Dorota Mostowska - misjonarka, od kilkunastu lat pracowała w Afryce, była na misjach w Kenii, Dżibuti ( Afryka), obecnie pełni posługę zakonną we Włoszech niedaleko Turynu
• s. Leokadia Skóra- franciszkanka
• s. Renata Szawara
• s. Lucyna Litwin – urszulanka, poetka

Lekarze:

• Irena Lisiecka,
• Franciszek Orłowski,
• Stanisław Cielica - lekarz wojskowy, ukończył Wojskową Akademię Medyczną,
• Aneta Szeptuch

Dyrektorzy szkół i nauczyciele:

• Mariola Wójcik – dyrektor i kierownik Szkoły Filialnej w Lipowcu
• Bogumiła Kukiełka - dyrektor ZSS w Tereszpolu- Kukiełkach
• Stanisław Sitarz – dyrektor ZSBiO w Biłgoraju
• Bronisław Bury - dyrektor ZSP im Stanisława Staszica w Stąporkowie, prezes Towarzystwa Szkół Staszicowskich
• Justyna Gura – dyrektor Przedszkola „Bambino” w Biłgoraju
• Zofia Kusyk - wieloletni dyrektor szkoły w Lublinie
• Sabina Zdzioch – dyrektor Szkoły Podstawowej w Tereszpolu-Zaorendzie
• Marianna Monastyrska - dyrektor Szkoły Podstawowej w Tereszpolu-Zaorendzie
• Marianna Kołodziej, Małgorzata Olszta, Irena Gromadzka, Ewa Brodziak – wicedyrektorzy miejscowej szkoły
• Będący nauczycielami w innych szkołach Krzysztof Kapuśniak, Jerzy Strzałka, Marzena Plichta, Maria Litwin, Barbara Korgul, Małgorzata Zielińska, Wojciech Ostasz, Anna Kurzyńska-Puk, Jadwiga Staszak, Beata Kulik, Małgorzata Kurzyńska, Krystyna Marzec, Lilianna Mróz
• Będący nauczycielami naszej szkoły - czynni i emeryci: Zofia Głowacz, Irena Komada, Teresa Ławniczek, Danuta Pawluk, Danuta Skóra, Romana Litwiniec, Anna Belczarz ( laureatka Międzynarodowej Olimpiady w Moskwie, odbyła 5- letnie studia w Petersburgu), Anna Kurzyńska, Małgorzata Skiba, Ewa Skrzypa, Teresa Sobaszek, Lucyna Szozda, Renata Wojnar, Bogumiła Bigoraj, Mirosława Sirko, pani Danuta Kozioł – sekretarz szkoły

inni:

• Zbigniew Wasąg – wójt Gminy Tereszpol, dyrektor ZUS w Biłgoraju
• Jan Mielnik - wójt Gminy Tereszpol, z-ca dyr. PUP w Biłgoraju
• Andrzej Dudek - syn dyrektora Leopolda Dudka, muzyk, przez pewien czas był dyrygentem Filharmonii Belgijskiej
• Czesława Borowik- redaktorka, reporterka Radia Lublin, współredaktor czasopisma ,,Tanew”, laureatka wielu nagród (także międzynarodowych), założycielka i prezes Radiowej Akademii Historii Mówionej
• Bożena Kusyk - dr biologii w Warszawie
• dr biologii Antoni Wasylik – pracownik Instytutu Ekologii PAN, absolwent wydziału biologii Uniwersytetu Leningradzkiego

Na pewno to nie są wszyscy nasi znani i zasłużeni absolwenci. Prosimy o pomoc w uzupełnianiu tej listy poprzez kontakt ze szkołą. Zapraszamy też do odwiedzin naszej szkoły. Jest ona przecież naszym wspólnym dobrem.